Mikołów
Mikołów leży w dolinie rzeki Jamny i graniczy z Katowicami, Tychami, Łaziskami Górnymi, Orzeszem, Ornontowicami, Gierałtowicami oraz Rudą Śląską. Powierzchnia Mikołowa zajmuje 81 km2, a liczba ludności wynosi ponad 39 tys. mieszkańców. Należą do niego sołectwa: Borowa Wieś, Bujaków, Mokre, Paniowy, Śmiłowice oraz dzielnica Kamionka. Pozostałe części miasta noszą zwyczajowe nazwy: Centrum, Gniotek, Goj, Nowy Świat i Regielowiec. Od 1999 r. jest ono siedzibą powiatu mikołowskiego, obejmującego gminy: Mikołów, Łaziska Górne, Ornontowice, Orzesze i Wyry.
Pierwsza wzmianka o Mikołowie pochodzi z 1222 r. Wtedy to w dokumencie księcia opolskiego, Kazimierza znalazł się zapis o kasztelanie mikołowskim, Andrzeju (Andrea comite de Micul.). Dawna osada i drewniano-ziemny gród leżały wówczas na wzniesieniu w rejonie dzisiejszej ul. Konstantego Prusa. W 1273 r. podczas walk o tron Polski uległy one zniszczeniu. Na ich ślady natrafiono dopiero w 1860 r., podczas budowy kościoła ewangelickiego św. Jana.
W 1336 r. ziemie te przeszły pod panowanie czeskie, a następnie stały się własnością Habsburgów. Prawa miejskie Mikołów otrzymał w 1547 r. W 1742 r. miasto trafiło pod berło królestwa Prus. Przez stulecia nawiedzały go liczne epidemie, wojny, trzęsienia ziemi, a nawet inwazja szarańczy. Jednak po każdym z tych nieszczęść miasto odradzało się na nowo.
W XIX w. istniały tu już poczta, sąd, policja, straż pożarna oraz urząd górniczy. W 1856 r. miasto uzyskało połączenie kolejowe z Nędzą i Orzeszem, a dwa lata później z Ligotą. Dzięki temu w mieście nastąpił szybki rozwój gospodarczy, powstały liczne fabryki. Jednocześnie swoją działalność rozpoczęła tu pierwsza polska drukarnia Tomasza Nowackiego (1845 r.). Jej książki i śpiewniki były rozprowadzane na terenie całego Górnego Śląska. Tradycje tej drukarni kontynuowali Karol Miarka-senior (1825-1882) i Karol Miarka-junior (1856-1919). Ten ostatni był m.in. wydawcą masowych nakładów dzieł A Mickiewicza, J. Słowackiego i Z. Krasińskiego.
W 1900 r. Mikołów liczył ponad 6 tys. mieszkańców. O dalszych jego losach zadecydowały powstania śląskie i Plebiscyt. W ich wyniku 21 X 1921 r. Mikołów wraz z całym powiatem pszczyńskim został przyłączony do Polski. Podczas kampanii wrześniowej 1939 r. oddziały wojska polskiego stawiały tutaj Niemcom zacięty opór (Wyry i Sośnia Góra).
Łaziska Górne
Historia Łazisk Górnych związana jest ściśle z dziejami ziemi pszczyńskiej. Pierwsze wzmianki o wsi Łaziska pochodzą z 1287 roku, kiedy to właścicielem tych ziem był rycerz mianem Borko z Łazisk. Z dokumentów można wnioskować, że wieś leżąca na terenie dzisiejszych Łazisk Średnich, powstała dużo wcześniej. Zaczątków Łazisk Dolnych natomiast należy doszukiwać się w roku, kiedy to, „Książe Opolski i Pan na Raciborzu” potwierdził niektóre darowizny dla kościoła św. Wojciecha w Mikołowie, określając tereny dzisiejszych Łazisk Dolnych jako Nowe Pole. Nazwa Łaziska w ówczesnym znaczeniu kojarzy się z łazami, łysinami oznaczającymi nowe tereny leśne wykarczowane i przygotowane do uprawy. Ludzi trudniącymi się trzebieniem lasu i karczunkiem nazywano łazękami. Do XVII w. mieszkańcy wsi trudnili się wyłącznie rolnictwem, a w swym gronie posiadali jedynie kilku rzemieślników zaspokajających miejscowe potrzeby. Pod koniec XVII wieku nastąpiły dalsze przeobrażenia wskutek odkrycia na tym terenie pokładów węgla kamiennego. Powstały kopalnie: „Szczęście Henryka”, „Radość Augusty”, w dalszej kolejności „Waleska”, „Brada”, „Książątko”.
W związku z rozwojem górnictwa wzrosło zapotrzebowanie na energię elektryczną, co dało początek dzisiejszej Elektrowni „Łaziska”. Zachodzące u schyłku XVIII wieku zjawiska doprowadziły do zmiany charakteru rolniczych wsi i przekształcenia ich w osady przemysłowo-rolnicze. Postępujący rozwój liczących niegdyś kilkadziesiąt gospodarstw rolnych Łazisk spowodował przekształcenie się ich w jednostkę mającą charakter miejski. Łaziska Górne z dniem 1 stycznia 1951r. uzyskały prawa miejskie. Natomiast 13 listopada 1964r. status osiedla uzyskały Łaziska Średnie wraz z włączonymi do nich 1945r. Łaziskami Dolnymi. Reforma terytorialna kraju w l973 r. wcieliła w granice miasta tereny Łazisk Średnich i Dolnych, a także część obszaru byłej gromady Mokre zwiększając obszar miasta z 11 km kw do obecnej wielkości 20 km kw. Obecnie mieszka tu ponad 21 tys. mieszkańców.
Orzesze
Orzesze to miasto rozciągające się na powierzchni 82,89 km kw. i liczące ponad 19 tys. mieszkańców. Od północy miasto graniczy z gminą Ornontowice i Mikołowem, od wschodu z Łaziskami Górnymi i gminami Wyry i Kobiór, a od południa z Żorami i gminą Suszec, od zachodu z Gminą Czerwionka–Leszczyny. W skłąd Orzesza wchodzą dzielnice: centrum, Jaśkowice i Zawada, a także Gardowice, Królówka, Woszczyce, Mościska, Zazdrość, Zawiść i Zgoń.
Ustne przekazy nawiązujące do starych legend mówią o powstaniu miejscowości w XI wieku. Administrowane przez urzędników polskich, czeskich i austriackich, pruskich i niemieckich. Ludność orzeska żyła pod panowaniem Piastów, Przemyślidów i Habsburgów. Do XIII wieku ziemie orzeskie należały do ziemi krakowskiej, na początku XV wieku weszły w skład księstwa raciborskiego, by wreszcie po utworzeniu księstwa pszczyńskiego, pozostać przez pięć stuleci w jego granicach.
Najstarszą dzielnicą Orzesza są Woszczyce. Parafia, jak utrzymuje kronikarz z XVII wieku, powstała tu w 1003 roku, a pierwszym właścicielem wioski i budowniczym kościoła, którego poświęcenia miał jakoby dokonać św. Wojciech, był Piotr Woszczycki. Jeszcze przed 1252 rokiem wieś przeszła na własność klasztoru cystersów w Rudach Raciborskich. W 1283 roku cystersi oddali Woszczyce Stefanowi Zbronowiczowi za wieś Żernicę. Ród Zbronowiczów, jak się przypuszcza, przejął nazwisko Woszczyckich i władał wsią do 1647 roku, kiedy panem Woszczyc został Adam Wielopolski. Potem właścicielami działów rycerskich w Woszczycach byli kolejno od 1683 roku rodzina Franckehen, od 1766 roku Gustaw Cibulka, od 1777r. Franciszek i Anna Słaski, od 1788 roku Franciszek Leopold Zawadzki, a po nim jego córka i następni spadkobiercy, od 1817 roku Andrzej Witowski, od 1836 roku do 1945r. - Franciszek Winkler i spadkobiercy. Podczas wojny 30-letniej wieś została zupełnie zniszczona i przestała istnieć. Ponowny rozwój przeżyły Woszczyce dopiero w ostatnim dwudziestoleciu XIX wieku, kiedy liczba mieszkańców wzrosła do 566 osób. Równie długi rodowód i ciekawą historię mają pozostałe dzielnice miasta. Jednakże rozkwit Orzesza i jego dzielnic datuje się na XIX wiek, kiedy to okoliczni przedsiębiorcy, w tym Winklerowie otwierają huty szkła i metali, powstają kopalnie, a liczba ludności wzrasta. Orzesze prawa miejskie uzyskało w 1962r.
Wyry
Gmina Wyry to dziś jedna z najstarszych gmin na Górnym Śląsku, tworzą ją dwie miejscowości: Wyry oraz Gostyń. Obecnie gmina rozciąga się na powierzchni 34,5 km kw. i liczy ponad 6,9 tys. mieszkańców. Gmina należy do powiatu mikołowskiego wchodzącego w skład województwa śląskiego. Gmina sąsiaduje od strony północnej z Mikołowem, od południa z Kobiórem, od zachodu z Orzeszem i Łaziskami Górnymi, a od wschodu z Tychami.
Pierwsza wzmianka o miejscowości Wyry pochodzi z 1287 roku z dokumentu wystawionego przez księcia Mieszka Opolskiego, pana na Raciborzu, a dotyczącego dodatkowych uposażeń kościoła św. Wojciecha w mieście Mikołowie. Nazwa Wyry, czasem Wiry, w niezmienionej formie przetrwała do 1629 roku. W 1728 roku Książe Pszczyński z rodu Promniców zakupił większość ziemi w Wyrach. W tym czasie powstała potażarnia, cegielnia, kamieniołom i trzy młyny. Początki górnictwa systemem odkrywkowym datuje się na rok 1770.Rok 1927, to początki przemysłu chemicznego. Wtedy to otwarto tu zakład produkujący tlen, azot i inne związki azotowe do wyrobu nawozów sztucznych. W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku w Wyrach i Gostyni toczyły się jedne z najcięższych na terenie województwa śląskiego walki z wojskami hitlerowskimi.
Gostyń
Miejscowość Gostyń zakładana była dwa razy. Po raz pierwszy prawdopodobnie w XII - XIV wieku, po raz drugi około 1474 roku przez właścicieli księstwa pszczyńskiego Promniców. Około 1840 roku zbudowano w Gostyni hutę żelaza. W tym to czasie zbudowano w Gostyni hutę żelaza „Adelajda” z 6 piecami hutniczymi i młotem parowym. W czasie plebiscytu w Gostyni za Polską głosowało 626 osób, czyli 93,4% mieszkańców.
Ornontowice
Gmina Ornontowice położona jest w Powiecie Mikołowskim. Od północy Ornontowice graniczą z Gminą Gierałtowice i Miastem Knurów, od zachodu z Gminą Czerwionka - Leszczyny, od południa z Orzeszem, a od wschodu z Mikołowem. Ornontowice położone są w południowej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego i określane mianem Gminy przemysłowo – rolniczej. Liczy ponad 5 tys. mieszkańców i zajmuje ponad 15 km kw.
Pierwszą wzmiankę o Ornontowicach odnaleziono w Registrum Wyasdense w 1305r., natomiast o początkach parafii na tych ziemiach mowa jest około 1335r. Pierwszym, znanym właściciele Ornontowic z 1453r. jest Maciej Rynoltlicz , a notatki na temat solarnii pochodzą z 1634 r. Jeszcze w XVI wieku Ornontowice stanowiły zwartą całość wsi wzdłuż Potoku Ornontowickiego, bez tak zwanych przysiółków, które zaczęły się tworzyć od XVII wieku. Oto ich wykaz i nazwy, które w większości przetrwały do dnia dzisiejszego: Marzankowice, Beksza, Solarnia, Żabik oraz kolonie: Graniczna, Nowe, Oczków i Zamkowa.
XVIII i XIX wiek to okres, w którym postaje tu przemysł, m.in. fabryka drutów, kopalnie odkrywkowe, są budowane szkoły, kościoły i parafie. Obecnie fedruje tu kopalnia Budryk.